De fruitbomen weetjes van SnoeienDoetBloeien

Hieronder zijn handige weetjes over groei, bloei, snoei en onderhoud van fruitbomen voor u op een rijtje gezet. Denkt u hierbij aan begripen zoals "broek van de boom", "muizenoor", vaker voorkomende plagen zoals perenroest of thema's zoals bemesting. Deze lijst is gesorteerd naar alfabet en zal ik blijven aanvullen. 

Klik op onderstaande woorden in de lijst om meer over uw relevant onderwerp te kunnen lezen. 

[Voor nieuwe onderwerpen, aanvullingen en/of verbetersuggesties hou ik mij van harte anbevolen.]

In welke soort grond en met hoeveel zon, wind en regen gaat u planten? Er zijn rassen die beter tegen wind, regen en minder zon kunnen dan andere. Met de grond kan rekening gehouden worden tijdens het planten en erna. Het maakt dus niet zoveel uit, of u uw boom in klei-, veen- of zandgrond plant mits er rekening gehouden wordt met vruchtbare grond en evt. bodemverbetering rondom de boom.

Heeft u een geschikt ras gevonden, vergeet niet dat uw appelboom ook gaat groeien. Kies de maat die bij uw tuin past: Er zijn kleine bomen, genoemd spillen, laagstammen, halfstammen, vaak in struikvorm en grote hoogstammen. En dan zijn er ook nog leiappelbomen, die geschikt zijn om tegen een muur te planten. De keuze is reuze, maar wel belangrijk om deze bewust te maken.

Appelbloedluis

...ook wollige appelbloedluis of bloedluis genoemd.

De appelbloedluis (Eriosoma lanigerum) is een plantensap opzuigend insect uit de familie van de luizen dat in appelbomen voorkomt. Ze zijn te herkennen aan een witte, pluizige wolmassa tussen de boomtakken. Ze overwinteren in de appelboom en kunnen fruitboomkankerplekken verergeren. 

Lieveheersbeestjes, sluipwespen, zweefvliegen en oorwormen zijn gek op alle soorten luizen, zo ook de appelbloedluis.

Met deze tips kunt u de appelbloedluis natuurlijk bestrijden:

1) Verwijder tijdens de wintersnoei zoveel mogelijk aangetaste takken en verbrand ze.

2) Wrijf regelmatig over de “wollige” wasafscheiding van de bloedluis, ook zo beperk je de schade aanzienlijk.

3) Hang begin maart oorwormpotjes op of vul ze weer bij met stro, hooi of houtwol, dan zullen de oorwormen zich erin nestelen en vermeerderen.

4) Koop in het voorjaar larfjes van lieveheersbeestjes en zet ze uit in uw fruitboom.

5) Zaai of plant bloemen in de buurt van uw fruitboom die sluipwespen en zweefvliegen aantrekken: Oost-Indische kers en wilde bloemen voor bijen en vlinders zijn hiervoor zeer geschikt. Ook nog eens goed voor de bestuiving.

Appelspinselmot

...ook bekend als spinselmot, een veelvoorkomend probleem bij appelbomen.

In mei zijn de eerste spinselnesten in de bomen te zien. De rupsen vreten het bladmoes op waardoor geskeletteerde bladeren achterblijven. Later verpoppen ze zich en vliegen in juli als mot uit. De spinselmot is een mooi slank gebouwd vlindertje met witte voorvleugels versierd met zwarte stippen die in juli gaan vliegen.

Bestuiving, zelf- en kruisbestuiving

Beurtjaar

Van een beurtjaar spreekt men bij fruitbomen als er weinig of geen vruchten aan de boom zitten. Dit komt omdat hij het jaar ervoor uitgeput is geraakt door een te grote oogst. Dan is er namelijk geen energie meer over om bloemknoppen voor het volgende seizoen aan te maken. Vooral pruimenbomen zijn beurtjaargevoelig, maar ook sommige appel-, en perenrassen kunnen er last van hebben.

Een beurtjaar is te voorkomen door een goede vruchtdunning toe te passen. Dit doen professionals al tijdens de snoei en de bloei (dan wordt het krenten genoemd), maar meestal gebeurt dit met de vruchtjes. Echter wacht men hiervoor liever tot na de natuurlijke vruchtdunning in juni, dan laten fruitbomen zelf hun vruchtjes los, dit wordt junirui genoemd.

Bewaren van fruit

Niet alle fruitrassen zijn geschikt om te bewaren. Terwijl sommige meteen na de pluk gegeten moeten worden, zijn sommige dan nog niet lekker en hebben de bewaartijd nodig om op smaak te komen. Sommige fruittelers plukken hun fruit nog iets onrijp om vervolgens na te laten rijpen. Het fruit wordt koel en donker bewaard, meestal in fruitkratten en koelcellen. Zo kan het ook nog na het oogstseizoen in supermarkten aangeboden worden.

Bijen (honigbijen, wilde bijen, hommels en meer) 

Er zijn vele verschillende soorten bijen: groot of klein, dik of dun, wollig of bijna kaal, kleurrijk of juist niet. Hommels zijn bijvoorbeeld dikke, grote bijen met een wollige, kleurrijke beharing. Maar de bekendste bij is natuurlijk de honingbij, die in bijenkasten door imkers gehouden wordt.

Wanneer bijen niet door de mens verzorgd wordt, worden ze beschouwd als wilde bijen. Een honingbij valt in Nederland dus niet onder de wilde bijen, maar in Afrika bijvoorbeeld komen ze wel in het wild voor. In Nederland leven meer dan 360 wilde bijensoorten! Ook de hommels horen erbij.

En zonder bij geen voedsel en dus ook geen fruit.

Bijen zijn belangrijk voor de bestuiving van fruitbomen. In het voorjaar zitten fruitbomen vol met bloesem, die bestoven moet worden. Na de bestuiving ontwikkelt bloesem zich pas tot vruchten. Een fruitboom kan zichzelf niet of nauwelijks bevruchten, daarvoor is stuifmeel nodig van bloemen van andere bomen. Dit wordt kruisbestuiving genoemd. Zelfbestuivende fruitbomen hebben genoeg aan eigen stuifmeel vmaar ook zij hebben een hogere opbrengst door kruisbestuiving (zie ook bestuiving). Bijen kunnen deze kruisbestuiving goed op gang helpen, doordat ze veel verschillende bloemen bezoeken om nectar te verzamelen. De zoemende vrienden nemen daarbij het stuifmeel van planten en bloemen mee naar de volgende bloemen, en zorgen daarmee voor voldoende bestuiving, en dus voor fruit voor ons.

Helaas gaan de aantallen bijen de laatste jaren sterk achteruit. Dit komt o.a. door intensieve landbouwmethoden, bestrijdingsmiddelen, verstedelijking en monoton groenbeheer. Om de bijen te helpen zijn kunnen we drie dingen doen, namelijk zorgen voor voedsel, veiligheid en onderdak.

1. Voedsel: Wilde bijen eten nectar en stuifmeel en dat vinden ze in bloemen. Door in de tuin of balkon veel bloeiende planten neer te zetten die in verschillende seizoenen bloeien van het vroege voorjaar tot de late herfst, worden bijen enorm geholpen. En een schaaltje water, zeker in droge zomers, is ook van levensbelang.
2. Veiligheid: Heel belangrijk is het om geen gif tegen onkruid te spuiten op de planten, hier kunnen de bijen dood van gaan.
3. Onderdak: Sommige soorten bijen hebben baat bij een bijen- of insectenhotel, terwijl andere soorten juist graag in een rommelig hoekje in de tuin een geschikt plekje zoeken. 

Tenslotte zijn er op dit moment ook bijen-tellingen en onderzoeken naar bijen. Door hieraan mee te doen helpen we de bijen ook.

Boomspiegel

De boomspiegel oftewel boomkrans is het stuk grond rondom de stam onder de kroon van de boom. Hoe groter een boom hoe groter de boomspiegel. Onder de boomspiegel liggen de wortels van de boom.  Een boomspiegel kan onbegroeid of begroeid zijn met sierplanten. In de fruitteelt wordt de boomspiegel meestal onbegroeid gelaten, omdat er anders te veel concurrentie voor water en voedsel kan optreden tussen de boom en de planten in de boomspiegel. In de permacultuur worden boomspiegels beplant met planten uit de fruitboomgilde: plantencombinaties die het gras onderdrukken en de boom helpen bij het groeien, gezond blijven en vrucht geven. Meer over de fruitboomgilde is hier te lezen.

Enten van fruitbomen

Het enten van fruitbomen is een oeroude tak van sport. Wist u dat al bij de oude Egyptenaren fruitbomen geënt werden?  Maar waarom eigenlijk en hoe?

Laten we ermee beginnen dat de huidige fruitbomen, inclusief de oude rassen, allemaal gecultiveerd zijn. Appels, peren en ook kersen en pruimen zijn allemaal sterk veredelde fruitsoorten. Ooit gezaaid uit wilde voorouders (zaailingen), die alles behalve lekker waren. Hard, zuur en klein. En zo is men begonnen om betere vruchten te selecteren en te kruisen oftwel te veredelen.

Er was alleen een probleem: De vele male gekruiste en eindelijk lekkere soorten zoals de goudreinet appel of de winterjan peer hadden lekker fruit maar geen goed wortelstelsel. En zo is men ook met het ontwikkelen van wortelstelsels begonnen. De zogenaamde onderstammen.

Ook dit is een tak apart: Er bestaan onderstammen specifiek voor appels, peren, kersen en pruimen. Allemaal hebben zij goede wortels maar verder verschillende eigenschappen: de onderstam bepaald de grootte en dus ook de vorm van de fruitboom. Zwak groeiende onderstammen zijn geschikt voor kleinere bomen, laagstammen en leifruitbomen. Sterk groeiende onderstammen zijn voor grotere fruitbomen en hoogstammen geschikt. Meer over onderstammen en hun specifica zie hier.

Nu moeten de onderstammen en de takken met lekkere vruchten nog samen groeien. En dit noemen we enten.

HOE precies gaat dit in zijn werk?

Om te enten is maar een eenjarige scheut van hetzelfde ras nodig (dus ook van oude en zeldzame fruitrassen)  en een passende onderstam, waar deze  eenjarige tak opgezet wordt. Hiervoor wordt met een scherp entmes meestal een schuine snee gemaakt in onderstam en tak, zodat de snijvlakken precies op elkaar passen, maar er zijn ook andere ent-technieken mogelijk. Dan wordt een tape om de entplek gedraaid om de wond luchtdicht af te sluiten. Het doel is dat stam en tak goed met elkaar vergroeien.

Dit gaat niet altijd goed. Daarom is er soms is ook nog een tussenstam nodig; deze vergroeid goed met de onderstam en met de ent, terwijl de ent zonder tussenstam afgestoten wordt. De vergroeiing is later bij oudere fruitbomen goed te herkennen aan een soort knobbel, de entknobel. 

Er kunnen trouwens ook meerdere takken, dus rassen op een onderstam geënt worden. Dit wordt een familieboom genoemd, met aan iedere tak een andere ras. 

WAAROM enten we tegenwoordig?

• om nieuwe fruitrassen te ontwikkelen, goede beproefde fruitrassen te vermeerderen en oude fruitrassen te behouden
• om sterke en gezonde fruitbomen  met een goed wortelstelsel te ontwikkelen
• om fruitbomen in verschillende maten en vormen te kweken (minitree, laagstam, halfstam, hoogstam, leifruitboom)

Fruit

Onder de definitie van fruit vallen eetbare vruchten. Er wordt onderscheid gemaakt tussen verschillende types fruit zoals, pit-, steen-, schaal-, kleinfruit  en schijnvruchten.

1. Pitvruchten zijn stevige vruchten waarbij het zaad in een klokhuis zit, zoals bij appels en peren.
2. Steenvruchten zijn te herkennen aan hun steen die omgeven is van een zachte laag, denk aan pruim, kers, perzik, abrikoos. Ook olijf, walnoot en kokosnoot zijn steenvruchten. Bij de walnoot is de noot zelf de steen, die omgeven is van een groene bolster.

3. De meeste noten zijn schaalfruit, boomvruchten  met een harde schaal eromheen. Hierbij horen amandelen, hazelnoten, macadamianoten, paranoten, pecannoten en pistachenoten.

4. Onder kleinfruit wordt zacht fruit verstaan dat aan kleine planten of struiken groeit, zoals, frambozen, bramen en verschillende soorten bessen.
5. Schijnvruchten worden zo genoemd omdat ze op het oog een vrucht vormt die in werkelijkheid geen vrucht blijkt te zijn zoals men dat definieert in de plantkunde. Een vrucht ontstaat vanuit het vruchtbeginsel, bij een schijnvrucht doen er echter andere delen van de plant mee in de vorming van het fruit bijvoorbeeld de kelkblaadjes of de bloeistengel. Aardbei, Vijg, Beukennoot, tamme kastanje en cashewnoot zijn schijnvruchten. 

   
   

Vruchtgroenten zijn GEEN fruit maar groeten. Zij heten vruchtgroenten omdat, in tegenstelling tot de meeste andere groenten, de vruchten worden gegeten en niet de plant zelf. De bekendste vruchtgroenten zijn tomaten, aubergines, courgetten, komkommers, paprika's en pompoenen en avocado.

In de Nederlandse tuinen waar ik fruitbomen snoei kom ik de volgende fruitsoorten tegen: appels, peren, pruimen, kersen, vijgen, druiven en ander kleinfruit  walnoten, hazelaars maar ook steeds vaker kweepeer, mispel, abrikoos, perzik, kiwi, moerbei, kriek, kaki, nashipeer en amandelen.

Fruitboomgilde 

Fruitboomgilde is een begrip uit de permacultuur. Kort omschreven vormen planten met bepaalde eigenschappen een fruitboomgilde, mits zij in de omgeving van fruitbomen groeien en een positieve bijdrage leveren aan de gezondheid van fruitbomen.  Fruitbomen hebben bestuivers, luchtige grond en voeding nodig om te gedijen. Planten die bij de fruitboomgilde horen, hebben minimaal een van de volgende vier nuttige eigenschappen:

Voorbeelden: smeerwortel, paardenbloem, venkel, knoflook, brave hendrik, brandnetel, mosterd, bieslook, citroenmelisse, aardbeien, valeriaan.

3) Planten voor bestuivers

Deze planten lokken bestuivers naar de fruitbomen, dus de bijen, hommels, zweefvliegen, vlinders ed. Want zonder bestuivers geen fruit.

Voorbeelden: kamille, klaver, smeerwortel,  tijm, munt, bieslook, zonnehoed, paardenbloemen, citroenmelisse, lupine en nog veel meer

4) Compostplanten

Compostplanten hebben als eigenschap dat zij veel lof produceren, dat weer voor veel organisch materiaal voor compost zorgt. En compost is voeding en houdt de grond luchtig.

Voorbeelden: smeerwortel, aardperen, aardappelen, rabarber, brandnetel, oost-indische kers, artisjokken

Nu zijn sommige planten meer of minder geschikt om direct onder de fruitbomen te  planten. Een gazon met klaver, die stikstof toevoegt aan de bodem kan ik mij heel  goed voorstellen in de praktijk. Ook de laaggroeiende aardbeien, kruiden of oostindisch kers zouden direct onder fruitbomen geplant kunnen worden. De bestuivers naar de fruitbomen lokken kan prima middels een mooie border in de buurt bereikt worden. Compostplanten zie ik meer in mijn groentetuin dan onder de fruitbomen, zij zijn vaak heel groot en hoog, maar dan zou ik ze gecomposteerd weer onder de fruitbomen kunnen verspreiden. Brandnetels onder de fruitbomen zou ik meer als signaal zien om te gaan bemesten. En paardenbloemen in het gazon heb ik sowieso, die mogen blijven.

Een voedselbos is ook volgens dit principe opgebouwd met het doel dat de natuur het allemaal zelf regelt en de mens weinig ingrijpt. In uw eigen tuin mag u natuurlijk zelf bepalen in hoeverre u de natuur totaal haar gang laat gaan of toch zelf een handje meehelpt. Met deze informatie over de planten van de fruitboomgilde en hun nuttige eigenschappen is dat helemaal niet zo ingewikkeld. 

Fruitteelt

Fruitteelt is de tak van de tuinbouw die zich bezig houdt met het telen van fruit.

n Nederland kwam de fruitteelt sterk tot ontwikkeling vanaf ongeveer 1875. In het begin nog met hoogstammen een als bijzaak, met boomgaarden naast boederijen. Later werd de fruitteelt een tak apart en steeds professioneler. De oppervlakte van hoogstamboomgaarden met appels, peren en kersen werd aanmerkelijk uitgebreid. Naast de boerderijen was onvoldoende ruimte en zo plantte men fruitbomen op zogenaamde fruithoven op buitenplaatsen.

De aanvankelijk enkel hoogstamboomgaarden waren bomen op zaailing onderstammen met een onderbegroeiing van gras, dat door vee werd afgegraasd. De boomgaarden werden hoofdzakelijk op kleigrond aangelegd.

In de eerste jaren van de twintigste eeuw werd de fruitteelt verbeterd met behulp van de kennis en ervaring die opgedaan was in kasteeltuinen en in het buitenland. Er werden betere rassen aangeplant, de afzet ging via fruitveilingen verlopen en kwam er een verbeterde verpakking. De aanvoer vond plaats in manden.

Na verloop van tijd maakten hoogstammen plaats voor halfstambomen en struiken. Hieruit ontwikkelde zich de fruitteelt met het blijver-wijker-systeem, waarbij aanvankelijk dicht werd geplant en op latere leeftijd de wijkers werden gerooid om weer ruimte te maken voor jonge bomen en zo de opbrengst per hectare te optimaliseren en de boomgaard te verjongen.

In de moderne fruitteelt worden zwak groeiende bomen die op een zwak groeiende onderstam staan ("spillen") dicht op elkaar in rijen geplant. Doordat spillen weinig omvang hebben, is er ook weinig blad, dus moet men minder spuiten met bestrijdingsmiddelen. Ook de pluk en snoei is relatief eenvoudig. Bijkomend bedrijfseconomisch voordeel is de verhouding in opbrengst per hectare en de te betalen pachtprijs/koopprijs per hectare.

De twee Nederlandse fruitteelt-streken bij uitstek, de Betuwe en Zuid-Limburg, zijn vanouds in toeristisch opzicht bekend vanwege de fraaie aanblik die de vele bloeiende fruitboomgaarden en -plantages er in bepaalde weken van het voorjaar bieden. Naast deze twee fruitteeltstreken is ook Zuird-Beveland voor de fruitteelt van belang. Vroeger vond men veel druiventeelt in het Westland.

Groei van fruitbomen

2) Hoe hoger een tak in de boom zit hoe harder hij groeit. Daarom zien wij de langste scheuten vaak bovenin de boom. Als een boom hard groeit nemen dus ook de bovenste takken het over van de takken eronder, die steeds minder goed belicht worden en uiteindelijk afsterven. Verwilderde fruitbomen zijn om die reden vaak de hoogte in gegroeid en hebben veel dood hout in de onderste lagen. Dit toont aan waarom het snoeien en onderhouden van fruitbomen zo belangrijk is.

3) Als men door  dikke takken zaagt is een groeireactie te verwachten.  Door regelmatig te snoeien wordt dit beperkt. Mijn advies is om dikkere (en evt zieke oudere) takken glad bij splitsingen af te zagen en verder alleen eenjarige scheuten (zonder bloemknop) net boven de ring (overgang naar tweejarige tak) te weg te knippen.

Maar voordat erop los gesnoeid wordt nog een belangrijk weetje:

De wortels zijn net zo groot als de kroon. Wordt veel gesnoeid zijn er naar verhouding teveel wortels, die teveel voeding leveren met het gevolg dat de fruitboom nog harder gaat groeien. Vandaar dat men vaak hoort: Snoeien doet Groeien. Wat bij een fruitboom helaas vaak betekend dat hij uit balans raakt, veel bladscheuten aanmaakt en geen bloemknoppen meer voor fruit. Moet er dus veel gesnoeid worden, moet dit in meerdere jaren of houdt dit wortelsnoei of stam inzagen als corrigerende maatregel in (dit onderbreekt de sapstroom en is dus groei remmend) . Idealiter wordt een fruitboom dus ieder jaar weinig gesnoeid.

Hazelaar / Hazelnoot

Met de voedselbossen in opkomst worden ook notenbomen belangrijker, zo ook de Hazelaar.  De Hazelaar (Corylus avellana) of Hazelnoot behoort tot de berkenfamilie (Betulaceae) en is in West-Europa inheems, er zijn ook soorten oorspronkelijk uit het Middellandse Zeegebied, maar deze doen het ook in Nederland. er zijn verschillende soorten hazelaren: de wilde hazelaar, de gewone hazelaar, hazelaren in struik- of boomvorm, met groene of rode bladeren, met gekronkelde of gladde takken, met grote of kleine noten. En er bestaan ook sierhazelaren zonder noten. Kenmerkend voor hazelaren is dat zij naaktbloeiers zijn. Dit betekend dat de hazelaar bloeit als hij nog geen bladeren heeft. Hij bloeit vroeg in februari in vorm van mooie katjes en heeft mannelijke en vrouwelijke katjes die door de wind worden bestoven. Op zich is een struik dus voldoende, toch zal de productie groter zijn door meer struiken bij elkaar te planten. De hazelnoten zijn in het najaar rijp.

De hazelaar is groeit goed in de zon of halfschaduw en kan op bijna iedere grondsoort worden aangeplant. Hij houdt van  luchtige en vochtdoorlatende grond, zodat de wortels niet gaan rotten, dus niet te nat maar ook niet te droog. In de eerste jaren na aanplant is het belangrijk om goed water te blijven geven. Ook verder heeft een Hazelaar relatief weinig onderhoud nodig. In het voorjaar bemesten met humusrijke mest om de groei erin te houden en eens in de 2/3 jaar kalk om de grond niet te laten verzuren.

Hazelaren kunnen goed tegen snoei. Dit doe je vlak voor of na de bloei (in februari/maart) of in de zomer (juni). Je snoeit een hazelaar  om hem in grootte te beperken en productief te houden. De meeste hazelnoten groeien namelijk aan takken van 2-4 jaar oud. Je begint met het verwijderen van dood en ziek hout en haalt ook takken die te dicht bij de grond hangen weg.

Bij een hazelnotenstruik snoei je dus dikkere, oude takken helemaal bij de grond af om ervoor te zorgen dat jonge takken de ruimte krijgen om weer vanuit de grond te gaan groeien. Je probeert 6-8 productieve en gezonde takken over te houden, plus enkele jonge takken, die die productie de jaren erop gaan overnemen. Let erop dat de takken mooi verdeeld zijn, zij staan allemaal iets schuin naar buiten en niet te laag bij de grond zodat overal goed licht en lucht bij komt. Bij een hazelnotenboom hou je het gestel van de boom intact en verjong je de boom door zijtakken die ouder zijn dan 5 jaar eruit te snoeien om weer ruimte te maken voor nieuw hout. 

Hoogstam-, halfstam en laagstam

Het verschil tussen hoog-, half- en laagstam en struik is simpelweg de hoogte van de stam: 

• Bij een hoogstam begint de eerste vertakking bij 1,80 m of hoger, bij een halfstam is dit 1,40  tot 1,50 m en bij een laagstam is dit al bij 0,40 tot 0,50 m. Een struik daarentegen heeft geen stam en begint meteen te vertakken.

Verder is er ook een verschil in groeikracht:

• Hoogstammen groeien vaak harder dan half-  en laagstammen. Dit heeft te maken met de gebruikte onderstam. Hoogstammen kunnen 4-8 m hoog worden, halfstammen 3-6 m en laagstammen 2-3 m.
• Voor de plantafstand betekend dit: hoogstammen worden op 8-12 m afstand geplant, halfstammen 5-8 m uit elkaar en laagstammen hebben 1-3 m plantafstand nodig.

Een ander verschil is de boomvorm:

• Hoog- en halfstammen worden vaak met een struikvormige kroon aangeboden, terwijl laagstammen meestal een spil vormen. Spillen kunnen worden beschreven als piramidale stammen die van laag tot hoog bezet zijn met korte, vruchtdragende takken, die vrij horizontaal groeien. De takken zitten in kransen van vier tot vijf takken. De kransen zitten 40 cm van elkaar. Hoe hoger een krans hoe minder breed. De fruitbomen in de professionele fruitteelt zijn allemaal spillen, maar ook bij steeds meer particulieren zijn spillen in kleine tuinen of balkonen te vinden.
• Tenslotte bestaan er ook nog leifruitbomen in verschillende vormen (snoer, palmet, waaier, U-vorm, dubbele U-vorm, geschikt voor kleinere tuinen, gekweekt om tegen een muur aan te groeien, zij zijn dus tweedimensionaal en missen diepte.

Inheems

Insecten

De naam insect is afgeleid van het Latijnse woord insectum en slaat op het hoofdkenmerk van de groep, namelijk het in drieën gedeelde lichaam (kop, borststuk en achterlijf) dat omgeven is door een hard exoskelet. Veel insecten ondergaan tijdens hun ontwikkeling drastische veranderingen, een zogenaamde metamorphose van nimf of larf en pop tot volwassen insect (zie ook lieveheersbeestje). Met meer dan een miljoen beschreven soorten vormen de insecten verreweg de grootste klasse binnen het dierenrijk.

Insecten spelen een directe rol in het leven van de mens.

• als bestuiver van voedingsgewassen en dus ook van fruitbomen (bijen, wilde bijen en hommels, kevers, vliegen, vlinders,..)
• als producent van honing, bijenwas of zijde
• als belangrijke en eiwitrijke bron van voedsel voor mens en dier
• als natuurlijke vijand (oorworm, lieveheersbeestje, sluipwesp, zweefvlieg, roofwants, mijten,..) van schadelijke insecten (luizen, spint,...) en hun soms nog wel vraatzuchtigere larven en rupsen (engerling, zaagwespen, kersenvlieg, pruimenmot).
• Schadelijke insecten kunnen de oogst opeten of ruïneren of of ziektes overbrengen (tseetseevlieg, malariamug, tijgermug, teek,...)
  

De wereld van insecten bestaat grotendeels uit geurstoffen, feromonen genaamd, die een zeer grote efficiëntie hebben. Een zeer kleine hoeveelheid wordt al opgemerkt, soms op verscheidene kilometers afstand, en vaak blijft de geur gedurende lange tijd intact. In de professionele fruitteelt worden daarom doelgericht feromoonvallen ingezet bijvoorbeeld tegen de allerlei fruitmotten. In een feromoonval wordt een specifiek feromoon geplaatst dat de geur van een vrouwelijke mot verspreidt. De mannetjes worden hierdoor aangetrokken en in de val gelokt. De gevangen mannetjes kunnen op deze manier geen vrouwtjes meer bevruchten. Minder bevruchting leidt tot minder eileg en dus minder schadelijke rupsen.

 Door menselijke activiteiten (zoals verstedelijking, monocultuur, gebruik van pesticide) is de biodiversiteit van insecten in diverse delen van de wereld ernstig aangetast, denk bijvoorbeeld aan de verontrustende bijensterfte (zie ook bijen).

Een manier om dit tegen te werken is het plaatsen van insectenhotels om te zorgen voor een veilig onderdak voor de nuttige beestjes. 

De ideale locatie voor een insectenhotel is een zonnige en vooral windvrije locatie. Hang dan ook de voorkant / plaats de openingen van het insectenhotel naar het zuiden. Dan kan het ook niet inregenen. Een insectenhotel wordt meestal op ooghoogte geplaatst, zodat je de insecten kunt observeren.

Kalk

Kalken hoor je meestal in verband met het gazon. Maar ook andere planten en fruitbomen hebben er veel baat bij.

Door invloed van weer en wind heeft iedere bodem namelijk de neiging te verzuren. Door ieder jaar kalk aan de grond toe te voegen, wordt deze natuurlijke verzuring gecompenseerd. De ideale pH-waarde van grond ligt tussen 6,5 en 7,5. Dan is de verhouding tussen zuren en basen in de bodem in evenwicht en voelen de meeste tuinplanten en bodemorganismen zich goed. Een uitzondering hierop: zuurminnende planten zoals bijv. heide, rhodondendrons of blauwe bessen.

Er bestaan bodemtests, veelal ook gratis verkrijgbaar bij tuincentra om de pH-waarde in uw tuin te meten en zo de hoeveelheid benodigde kalk te kunnen bepalen. Veengrond is van nature al zuur en hier is de toegift van kalk dus nog belangrijker voor de fruitbomen.

Wilde bloemen zijn de beste indicatoren voor de bodem; groeien er akkerviooltjes, kleine en ruige klaprozen , weegbree, zuring , klaverzuring, echte kamille, spurrie, harig knopkruid of reigersbek dan is de grond te zuur.

Kalktoegifte neutraliseert het zuur in de bodem en verbetert in de regel ook de bodemstructuur.  Kalk voorziet planten en dus ook fruitbomen van twee zeer belangrijke bestanddelen: calcium (kalk, Ca) en magnesium in de vorm van magnesiumoxide (MgO) . Dit helpt om andere voedingsstoffen uit de grond makkelijker op te kunnen nemen.

Er bestaan diverse geschikte kalksoorten. De meeste daarvan hebben de eigenschap dat ze reageren met stikstof dat in veel meststoffen zit. Daarom mogen ze niet samen met meststoffen worden gegeven. Kalk en stikstof werken zo op elkaar in dat er ammoniak (een voor planten giftige stof) vrijkomt en dat is niet goed. Wacht daarom zeker drie weken met het strooien van meststoffen nadat u kalk heeft gestrooid. In die periode is de kalk dan al wel voor het grootste deel door de bodem opgenomen en kan het geen kwaad meer. Aangezien in het groeiseizoen van maart t/m september bemest wordt is het kalken tussen november en februari mogelijk. Ook in houtas, (biologische) bananenschil en eischillen zit kalk/magnesium.

Kersenbomen: Zoete en zure kers, snaps en Schwarzwaelderkirschtorte

Kersenbomen horen tot de steenvruchten (prunus) en zijn hard groeiende fruitbomen. Om zij toch in hoogte beperkt te houden in groei wordt bij hoogstammen de top van de boom vaak eruit gehaald. Echter in mijn heimat, het Zwarte Woud, staan enorme hoogstam kersen met top. Deze zijn niet voor consumptie bedoeld maar voor het maken van snaps, dus hoe meer kersen hoe beter. Om te oogsten worden de bomen machinaal geschut en de kersen op een groot doek onder de kroon verzameld, dus de hoogte is geen probleem. In de lente bloeien zij prachtig!

Naast hoogstammen bestaan ook halfstam en laagstam kersen, maar in vergelijking met andere fruitsoorten zijn zij toch vorser en is men voor de  professionele fruitteelt nog steeds bezig met het uitvinden van een geschiktere onderstam om de groei van de geënte fruitboom te minimeren (zie ook onderstam en enten).

Kersenbomen bloeien in april/mei met mooie dichte witte bloesem en in juni/juli zijn de vruchten al rijp.  De kers is een kleine, bolvormige vrucht die meestal een pit bevat, meestal geel-rood tot donkerrood-zwart gekleurd . De kriek is een variant, de zure kers, onmisbaar voor de Schwarzwaelder Kirschtorte maar in Nederland amper verspreid. Ook bestaan er witte kersen de witbuik. Verder vallen sierkersen onder kersenbomen, zij hebben geweldige witte, roze tot donkerrode bloesem, maar brengen geen vruchten voort.

Als u een kersenboom wilt planten zijn de aan het Nederlands klimaat aangepaste gangbare soorten  Bigarreau Burlat, Varikse Zwarte, Kordia, Karina, Regina en Merchant.

Aangezien de kersenteelt te kampen heeft met halsbandparkieten en de kersenvlieg (zie hieronder) zou mijn advies zijn om voor  een laagstam of halfstamkers te kiezen, die na de bloei met een fijnmazig insectennet beschermt kunnen worden om deze plaaggeesten te weren en zelf van de kers te kunnen smullen.

Kersenvlieg

Kersenweek

De weken waarin de kersen plukrijp zijn worden kersenweek genoemd. Men spreekt van 8 kersenweken. Normaaliter begint de 1ste kersenweek op 1 juni, bij 

Kluit, Rooien en Verplanten

De kluit of wortelkluit  is het wortelstelsel van de plant. De kwaliteit, grootte en voorbereiding van de kluit is bepalend voor het succesvol planten, verplanten, overleven en herstellen van een plant op een nieuwe plek. Ook voor het verplanten van oude fruitbomen is extreem veel expertise nodig. Plus zwaar gereedschap en machines. Het begint met het rooien. Een speciale rooimachine, die de bomen uit de grond "lepelt", een kraan die de bomen optilt en op een rond net uit ijzerdraad zet, dat bedekt  is met jutezakken, vervolgens mankracht die de ijzeren netten strak trekken met behulp van draaiende boormachines, zodat de kluit compact blijft. Raakt in dit proces de aarde los van de wortels is de boom niet meer te redden. Het rooien en opkluiten gebeurt in de winter, als de bomen met rust zijn, in de zomer zouden zij het ook niet overleven. 

Aangezien de wortels uit de kluit de fruitboom moeten blijven voeden als hij weer in de grond gezet wordt is ook het snoeien van deze bomen extreem belangrijk, om de boom te laten overleven. Hij moet het met minder wortels gaan doen, is wortelgesnoeid, dus moet ook de kroon flink teruggesnoeid worden, zodat de boom zich kan focussen op het wortelen op zijn nieuwe plek. Vervolgens gaat hij weer nieuw vruchthout aanmaken en de lekkerste peren en appels produceren.. Bij verwilderde bomen is dit ook vaak de kans om zij weer helemaal mooi terug in model te krijgen. En dit allemaal maakt de samenwerking met Douwe Dokter voor mij ook zo mooi. De door hem gerooide en verplante bomen snoei ik soms voor of vlak na het rooien en vervolgens weer op hun nieuwe plek in particuliere tuinen. Prachtig!

Knoppen: Bladknop, bloemknop, gemengde knop, eindknop, fruitbeurs, tuiltje, meiboeket, spoortje en kortlot

Iedere fruitboom heeft knoppen. Als er een blad uitkomt spreek men van een bladknop, ontstaat er een bloem is het een bloemknop. Bestoven bloemknoppen worden fruit. De knop aan het einde van een nieuwe scheut (nieuw gegroeide tak, lichter van kleur) wordt eindknop genoemd.

Bij steenvruchten spreekt men van tuiltje (kers, pruim) of meiboeket (abrikoos, perzik). Dit zijn veel bloemknoppen bij elkaar op een korte meerjarige tak. Ook als spoortje of kortlot in de literatuur terug te vinden. Hoe ouder een tak hoe meer knoppen er naast elkaar komen te staan.

Luizen

Luizen en daarmee bedoelen we bladluizen (aphidoidea) zijn plaag nummer een bij fruitbomen, misschien zelfs wel in de hele tuin, denk aan rozen, fruitstruiken of aan bonen en daarom volgt wat uitleg en een aantal handige tips.

Bladluizen zijn zacht en peervormig, meestal tussen 2 en 5 mm. Er zijn verschillende soorten bladluizen, de meest bekende is de groene bladluis, maar ze kunnen veel verschillende kleuren hebben. Zo zijn er ook zwarte, gele, oranje en rode bladluizen.

Twee soorten bladluizen kunnen behoorlijke schade toebrengen in de fruitteelt:

• De groene perzikluis kan steenvruchtbomen met het Sharka Virus (Plum Pox Virus) besmetten.
• De wollige appelbloedluis, die ook familie van de bladluis is nestelt in zwakke plekken van appelbomen en verergert fruitboomkanker. Wolluizen hebben in tegenstelling tot de bladluis geen schild maar leven in een wollig 'nestje'. Meer over de appelbloedluis staat hier.

Hoe bladluizen herkennen?

Meestal aan het gekrulde jonge blad. Rol je het uit zitten ze aan de onderkant van het blad. De appelbloedluis lijkt op  wit wollig spul op de takken

Hoe luizen liever niet bestrijden?

Het probleem met het bespuiten met spul gemaakt van grootmoeders biologisch zeep-azijn-recept en andere verkrijgbare middelen: hierdoor worden ook de natuurlijke vijanden, de nuttige beestjes gedood en het natuurlijke evenwicht in de tuin is dan zoek. Minder natuurlijke vijanden betekent op termijn namelijk gegarandeerd  een nog grotere luizenplaag.

Mieren horen trouwens niet tot de natuurlijk vijanden, zij beschermen juist luizen omdat ze dol zijn op honingdauw, een nectar-achtige vloeistof die bladluizen uitscheiden. Als tegenprestatie voor die bescherming mogen de mieren de luizen "melken" en de honingdauw opeten. Toch is een lijmband tegen mieren niet aan te raden, want dan komen de nuttige beestjes ook de boom niet in.

Maar wie zijn de natuurlijke vijanden van luizen?  

Dit zijn lieveheersbeestjes, sluipwespen, zweefvliegen en oorwormen en zo krijg je ze de fruitboom in:

• Hang begin maart oorwormpotjes op of vul ze weer bij met stro, hooi of houtwol, dan zullen de oorwormen zich erin nestelen en vermeerderen.
• Koop in het voorjaar larfjes van lieveheersbeestjes en zet ze uit in uw fruitboom.
• Zaai of plant bloemen in de buurt van uw fruitboom die sluipwespen en zweefvliegen aantrekken: Oost-Indische kers en wilde bloemen voor bijen en vlinders zijn hiervoor zeer geschikt. Ook nog eens goed voor de bestuiving.
• Manueel verpletten van de luizen behoort uiteraard ok tot de mogelijkheden.
• Is de plaag heel erg, dan kunnen de luizen op de bladeren ook met een waterslang en kraanwater bespoten worden.
• Ook brandnetelgier houdt luizen weg van de bomen en is niet schadelijk voor de nuttige insecten
  

Lieveheersbeestje

Aangezien ik ook vaak foto's van larven of poppen van lieveheersbeestjes op de bladeren van fruitbomen ontvang met de vraag of dit kwaad kan, verwijs ik hier ook graag naar de levenscyclus van lieveheersbeestjes. Zij  nemen namelijk gekke gestaltes aan en verpoppen totdat zij uiteindelijk een lieveheersbeestje zijn geworden zoals wij die kennen. Dus het kan zeker geen kwaad, in al deze stadia blijven zij luizen opeten. Dus lekker laten zitten en niet aankomen.

Hoe werkt dit dan met het kopen en uitzetten van lieveheersbeestjes?

1. Bestel de lieveheersbeestje online bijvoorbeeld bij roodmetzwartestippen.nl en zorg ervoor thuis te zijn op de dag van levering. Het zijn levende beestjes die hongerig zijn. Ze kunnen max. 2 dagen in de koelkast bewaard worden, maar hebben ze dan nog steeds geen luis gegeten gaan ze dood.
2. De ini-mini larfjes worden in een bakje of zak tussen papiersnippers of zaagsel geleverd. Haal ze uit de verpakking en verdeel ze over de meegeleverde papieren zakjes. Dat is een beetje een gepriegel, mogelijk heb je een bril nodig.
   Tip: Doe dit binnen of op een windstille plek.
3. De larfjes in de geopende zakjes met meegeleverd draadje in de fruitbomen hangen in de buurt van de luizen. Zij zullen eruit kruipen en lekker van de luizen smullen.
4. Geduld en de natuur haar werk laten doen.
   
5. Dit staat ook allemaal in de gebruiksaanwijzing van de leverancier.
   Tip: Op de website van roodmetzwartestippen.nl staat een leuke FAQ met een aantal filmpjes over hoe de bestelling eruit ziet, de inhoud van de geleverde zakjes, het uitzetten van de larfjes etc. 

Tenslotte nog een oproep: Bestrijdt luizen aub niet met zeepsop en dergeljike, ook al is het biologisch spul, want daarmee worden ook lieveheersbeestjes gedood en de luizenplaag op termijn alleen nog maar erger.  Is de plaag heel erg, dan kunnen de luizen op de bladeren ook met een waterslang en kraanwater bespoten worden. Ook brandnetelgier houdt luizen weg van de bomen en is niet schadelijk voor de nuttige insecten.

Loodglans

Meeldauw - echte meeldauw (Podosphaera leucotricha)

Mispel

Muizenoor

Voordat een perenboom bloeit doorlopen de knoppen na de winterrust het schuivingsstadium en het vervolgens het muizenoorstadium.

In het schuivingsstadium wordt de bloemknop steeds ronder en boller en gaat langzaam open. Dan komen eerste groene blaadjes uit de knop. Als u er goed naar kijkt kunt u zien dat deze op een muizenoor lijken, vandaar de naam. En daartussen zitten kleine bolletjes tegen elkaar aan, dat zijn de toekomstige bloemen. Als deze open gaan, dan pas bloeit de perenboom echt. Prachtig!

Staat  de perenboom in bloei, ergens midden maart, bent u te laat voor de wintersnoei. 

Onderstammen

Een onderstam is het wortelstelsel van een fruitboom tot de stam net boven de grond. Hierop wordt de gewenste fruitboomras geënt (meer over enten is hier te lezen). Voor elke soort fruit zijn er aparte onderstammen.

De onderstam bepaalt de groeikracht van de boom, oftwel de verhouding tussen groei en bloei.  Men kiest een onderstam afhankelijk van de gewenste groeikracht /grootte/vorm van de boom, de bodem en resistentie-eigenschappen (=hoe ziektegevoelig een onderstam is). Hetzelfde ras is dus ook op verschillende onderstammen te verkrijgen, net wat de wensen zijn. Over het algemeen gelt voor de keuze van een onderstam: Hoe rijker de bodem, hoe krachtiger de te enten soort, hoe zwakker (in de zin van minder groeikrachtig) de onderstam dient te zijn. 

Onderstammen voor appelrassen

Begin 1900 werd in East Malling (Groot-Brittanië) een project opgestart om de beste onderstammen te selecteren uit deze grote variatie. Ook in andere Europese landen werden vergelijkbare projecten opgestart. Verschillende zaailingen en rassen werden vanuit heel Europa verzameld, vermenigvuldigd en weer over Europa verspreid. Vanaf 1950 werden de toen geselecteerde onderstammen verder gekruist, geselecteerd en vermenigvuldigd. Ook een ander fruitteeltcentrum te Merton nam deel aan deze selecties. De types worden vandaag aangeduid met letters en cijfers, waarbij M voor (East) Malling staat en MM voor Malling-Merton. Mocht u de letter B tegenkomen, deze staat voor Budagovsky Paradijs Appel, een Russische onderstam.

Een overzicht van de meest gebruikte onderstammen voor appelrassen:

• • • • • Zaailing: voor hoogstammen wordt soms nog steeds een sterkgroeiende zaailing gebruikt.
        • MM111/M25: een geselecteerde hoogstamonderstam, voor bomen met een stamhoogte van meer dan 2 meter.
        • MM106/M7: geschikt voor halfstammen 
        • M26: een laagstam onderstam met een redelijk groeikracht, vooral gebruikt voor minder krachtige rassen op te enten. Te vermijden op natte gronden.
        • M9: heeft een zwakkere groeikracht dan M26 en is waarschijnlijk de meest gebruikte onderstam voor laagstammen en leivormen. Door iets zwakker wortelstelsel met boompalen te voorzien.
        • M27: de zwakst groeiende onderstam. Geschikt voor rijke, goed bemeste gronden en sterker groeiende vruchtrassen.

Onderstammen voor perenrassen

Ook voor peren heeft het proefstation te East Malling enkele onderstammen geselecteerd. De keuze is beperkter als bij appels en het is gebleken dat kweeperen de meest geschikte onderstammen voor perenrassen zijn. 

• • • • • Zaailingen: Voor hoogstammen wordt ook bij peren nog steeds gewerkt met bepaalde zaailingen. 
        • Kwee MA/Kwee A: een kweepeer onderstam voor halfstammen,  vroeger ook laagstammen, sterkste groeier, geeft later en minder vruchten. 
        • Kwee MC/Kwee C: zwakkere groei dan MA en geeft goede resultaten op vlak van vruchtbaarheid.
        • Kwee Adams: een Belgische onderstam die qua groeikracht tussen de twee vorige ligt en geschikt is voor armere gronden of zwakgroeiende rassen

Onderstammen voor pruimenrassen

Ook bij de pruimenrassen is de keuze in onderstammen een stuk makkelijker: 

• • • • • Brompton of Myrobylaan voor hoogstammen
          
        • St. Julien A  voor halfstammen
        • St. Julien Wangenheims voor laagstammen
          

Onderstammen voor kersenrassen

Kersen zijn de hardste groeiers onder de fruitbomen. Voor de professionele fruitteelt van kersen met kleine bomen wordt daarom nog steeds gezocht naar onderstammen met een nog zwakke groeikracht.

• • • • • Zaailingen: voor hoogstammen
        • Prunus Avium: voor hoogstammen
        • Colt / Gisela 6: voor halfstammen, waarbij Colt gangbaarder is.
        • Gisela 5:  verreweg meest gebruikte onderstam voor laagstammen  en een uitkomst voor de professionele fruitteelt.
        • Gisela 3: zwak groeiend, wordt op enkele anders slecht producerende rassen toegepast (want trage groei bevordert de bloei en vruchtzetting).

Het oogsten van fruit: Wanneer is het rijp en hoe plukken?

Oorwormen, oorwormpotjes en meer

Oorwormen, ook bekend als orenkruipers (niets is minder waar) zijn zeer nuttige beestjes. Zij zijn namelijk gek op allerlei soorten luizen en andere plaaggeesten voor fruitbomen, zoals bijvoorbeeld de perenbladvlo.

Geef ze dus een warm nestje van hooi, stro of houtwol in een omgedraaid aardewerkpotje en hang het in de fruitbomen. De oorwormpotjes zijn ook vaak in moestuinen op en bamboestok te zien en zij werken ook bij  rozen of bessenstruiken met luis.

Maar let op, oorwormen kunnen niet vliegen! Alleen als de rand van het potje een tak of stam raakt kunnen de oorwormen er makkelijk in en uit kruipen. De rest van het werk gebeurt s'nachts: de natuurlijke vijanden gaan dan op luizenjacht en houden je fruitboom gezond. 

Ook oorwormen houden van diversiteit: ze zijn ook blij met andere huisjes bestaand uit holle bamboestokken bij elkaar of (vaak bij fruittelers te vinden) geperforeerde plastic zakjes gevuld met stro. Oogt minder mooi, maar van binnen is het hooi even warm en  knus.

En dan nog dit: Nadat de luizenplaag voorbij is, ongeveer in juni/juli, worden  de huisjes met oorwormen vaak overdag (als ze slapen) verplaatst van steenfruit naar pitfruitbomen. Daar zijn namelijk nog andere plaaggeesten te vinden terwijl bij de pruimen en kersen een kans bestaat dat de oorwormen anders van de rijpe vruchten gaan smullen. Het gaat dan meestal om enkele vruchten die al niet meer gaaf zijn, ik deel ze graag, maar toch  worden de oorwormen in de professionele fruitteelt verplaatst.

Perenpokziekte

Perenroest

Perenroest is een schimmel die ieder jaar weer in het voorjaar door de jeneverbes / juniperus overgedragen wordt op perenbomen binnen circa 500m. De schimmel overwintert namelijk niet op de perenboom, maar op de jeneverbes. In het voorjaar vliegen de roestsporen door de lucht weer naar perenbomen.

Pitvrucht

Regenvlekkenziekte / roetvlekkenziekte

De regenvlekkenziekte of roetvlekkenziekte is in Nederland relatief nieuw en komt vaker in de biologische fruitteelt, bij schurftresistente en laat rijpende appel- en perenrassen voor.  Dit is omdat schimmelziekte door de zwam gloeodes pomigena wordt veroorzaakt maar zowel in de biologische fruitteelt als ook bij schurftresistente bomen niet/minder met fungicide tegen zwammen wordt bespoten. Voor het optreden van deze schimmel speelt het weer een grote rol:

Sapstroom

Schurft 

.Maatregelen:

• Door het goed openhouden van de kroon is schurft te beperken doordat wind en zon volop de ruimte hebben om de boom gezond te houden. De boom droogt sneller en de sporen kunnen zich niet gaan ontwikkelen.
• Takken en twijgen die aangetast zijn door de schurftsporen tijdens de wintersnoei zorgvuldig wegsnoeien.
• De gevallen bladeren dienen opgeruimd te worden. Zo wordt vorkomen dat de sporen zich in het voorjaar weer gaan verspreiden.
  
• Fruittelers strooien rond februari kalkstikstof (Perlka 200 - 500gr per boom). Dit zorgt namelijk voor versnelde afbraak van de gevallen bladeren. Ook worden schurftgevoelige bomen  preventief  met spuitzwavel behandeld. 
  
• Schurftresistente rassen kiezen om te planten. Schurftgevoelig rassen zijn bijvoorbeeld bij  appels  Super Trévoux of Clapp`s Favourite; bij peren staat Conference er bekend voor.

Snoeien van fruitbomen

Steenvrucht

Vruchtdunning

... of dunning is vooral bij pruimen en appel belangrijk. Ook de perenrassen met rondere vruchten, bijv. de Gieser Wildeman stoofpeer hebben baat bij het dunnen. Bij kersen en druiven wordt meestal middels krenten gedund, dit is het manuele verwijderen van bloesem.

Vijgenskeleteermot

De vijgenskeletteermot is een insect dat schade kan veroorzaken aan vijgenbomen. 

De schade is voornamelijk te wijten aan de vraat van de rupsen. Ze voeden zich met het bladweefsel van vijgenbomen, waardoor de bladeren uiteindelijk verkleuren, uitdrogen en afvallen. Dit kan bij veel aantasting leiden tot minder groei en minder vruchten. 

Check dus de bladeren en verwijder idealiter al de eitjes voordat het rupsen worden. Bij extrem beval kan de vijgenskeletteermot ook bestreden worden met aaltjes. 

Water (Bewatering, Water geven, Droogte)

Een fruitboom heeft water nodig om te overleven. Niet teveel en niet te weinig. Het meeste water is in de lente nodig als de fruitboom weer uit de ruststand komt en blaadjes, bloesem en uiteindelijk het fruit gaan groeien. Meestal regent het in het voorjaar, maar is dit niet het geval is het wijs om extra water te geven. Hoe jonger een fruitbom hoe minder goed het wortelstelsel is ontwikkeld en hoe belangrijker het is om dan water te geven. Maar ook bij oudere bomen kan bewatering zinvol zijn, aangezien het grondwaterpeil de laatste jaren nogal kan schommelen. Dit betekend bij dalend grondwater dat de wortels te kort zijn om aan het grondwater te komen. Bij een stijgend grondwater bestaat kans dat wortels gaan rotten. Verder is het ook van belang dat het water goed kan opgenomen worden, dus de grond vochthoudend is. Dit is te bereiken door een goede bodemstructuur (zie Humus).

Wortelopslag

Wortelsnoei

Zonnebrand bij fruit